yedy haber merkezi
Ankara’nın bağımsız sahne inisiyatiflerinden Aralık Sahne’de, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Tiyatro Kulübü’nün genç oyuncuları, Bertolt Brecht’in ünlü oyunu Kafkas Tebeşir Dairesi’ni (The Caucasian Chalk Circle) alternatif ve deneysel yaklaşımlarla sahneledi. Yönetmenliğini Onur Gazdağ’ın üstlendiği yapım, Brecht’in epik-diyalektik biçimini atlamadan, göstermeci oyunculuk öğeleriyle genç bir enerjiyi sahneye taşıdı.
Brecht’in epik tiyatro anlayışı temelinde kurgulanan oyunda oyunculuk, seyirciyle mesafe kuran ama aynı zamanda onları düşünmeye sevk eden bir yöntemle işlendi. Yapımda oyuncular, klasik psikolojik temsil yerine “göstermeci” (verfremdung/estrangement) teknikleri kullanarak karakterlerin toplumsal işlevlerine vurgu yaptılar; koronun episod aralarında çıplak sesle ve şarkılarla devreye girmesi, oyunun epik anlatı yapısına saygı gösteren önemli bir tercih olarak öne çıktı. Bu sahneleme anlayışı, Brecht’in “yabancılaştırma” (Verfremdungseffekt) ilkesinin modern uygulamalarından birini temsil ediyor.
Sahne tasarımı ve kostüm yaklaşımı da oyunun ideolojik alt metnini görselleştirecek biçimde seçildi. Fon perdeleri birbirinden kopuk salınışlarla kullanıldı; kostümler yalın tutulurken üzerinde simgesel örgüler ve renk bloklarıyla “sosyal rütbe” ve “yoksulluk” karşıtlığı vurgulandı. Dekor tercihlerinde değişken estratların (yükseltilmiş platformların) kullanımı, sahne içinde mekânsal hiyerarşiyi doğrudan görünür kıldı. Işık kullanımı ise genel aydınlatma ile sahneye dair belirgin vurgular arasında geçişler yaparak seyirciyi hem oyunun içsel zaman akışına hem de anlatının dışardan yorumlanmasına açık bırakacak biçimde tasarlandı. Bu sahne dili, oyunun hem yerel-bölgesel unsurlarını hem de evrensel sınıf temalarını birlikte taşıdı.
Müzikal yapı, gösterimin iki katmanlı anlatısını destekledi: Gösterimler sırasında güncel tınılarla seyirciye “bugünden seslenme” niyeti hissedilirken, oyun içi dramatik anlarda daha dönemsel ve ritmik motiflere başvuruldu. Koronun ve solo şarkıların yer aldığı performanslar, epik tiyatronun anlatı-bozucu (disruptive) unsurlarını güçlendirdi; anlatıcı rolünü üstlenen veya oyuna müdahaleler yapan ses katmanları, izleyicinin duygusal yanılsamasını kırıp kavramsal okumaya yönlendirdi.
Yönetmen Onur Gazdağ’ın sahne okuması, Brecht’i “doğru matematik”le yorumlama iddiasını taşıdı: Gazdağ’ın daha önceki saha ve kolektif çalışmalarındaki deneyimi, oyuncu koçluğu ve toplumsal temaları sahneye taşıma pratiğiyle biliniyor; Aralık Sahne ve Fareler Tiyatrosu gibi oluşumlarla yürüttüğü projeler, genç oyuncularla çalışmalarına altyapı sağlıyor. Bu prodüksiyon, Gazdağ’ın epik-diyalektik yaklaşıma nasıl yerel ve güncel öğeler katabildiğinin somut bir örneğini sundu.
Brecht’in metninin kendisi, toplumsal mülkiyet, adalet, ana-çocuk ilişkisinin toplumsal belirlenişi ve savaş-sonrası düzen sorgulamalarını işler. Oyun, temel olarak “çocuğun gerçek annesi kimdir?” sorusunu ve emeğin mülkiyet üzerindeki belirleyiciliğini tartışan bir parable (örnek olay) formunda yazılmıştır; Brecht’in parça içindeki “oyun içindeki oyun” kurgusu ve mahkeme sahnesindeki hakikat-adalet gerilimi, öğrencilerin sahneleme tercihleri için zengin bir olanak sundu. Brecht’in metni ve epik estetiği, genç kuşağın kolektif ve eleştirel bakışını sahneye taşıması bakımından halen güncel bir kaynak olarak değerlendiriliyor.
Eleştirel izleyici tepkileri ve sahneden yansıyan izlenimler bir siyasi-etik okuma olanağı da sundu: İncelemede belirtildiği üzere oyunun temelini sınıf mücadelesi, sömürü ilişkileri ve iktidardan yana olanlarla insan odaklı dayanışma temaları oluşturdu; bu temalar, genç oyuncuların enerjisiyle birleşince seyircinin dikkatini sürekli diri tuttu. Gösteri, hem Brecht’in “politik tiyatro” mirasını korudu hem de yerel anlatı dokularını (bölgesel renkler, kostüm sembolizmi) dışlamadan yeni bir yorumla sahneledi.
Üniversite tiyatrolarının deneysel sahnelemelere katkısı da bu bağlamda öne çıktı. Amatör/üniversite topluluklarının riske açık, denemeye müsait yapısı sayesinde epik yöntemlerin çağdaş versiyonları rahatlıkla denenebiliyor; TOBB ETÜ Tiyatro Kulübü örneğinde genç oyuncuların göstermeci teknikleri benimsemesi, hem eğitimsel hem de estetik açıdan gelişime açık bir uygulama alanı sundu. Aralık Sahne’in mekan-politikası ve kolektif pratikleriyle buluşan bu tür yapımlar, başta Ankara olmak üzere bağımsız tiyatronun genç kuşakla sürekliliğini güçlendiriyor.
Sonuç olarak, TOBB Üniversitesi Tiyatro Kulübü’nün Aralık Sahne’de sergilediği Kafkas Tebeşir Dairesi, Brecht’in epik mirasını öğrenen ve uygulayan genç oyuncuların sahne enerjisiyle birleşince hem pedagojik hem politik bir sahneleme örneği ortaya koydu. Gösterim, epik-diyalektik tekniklerin günümüz göstermeci tiyatrosuyla nasıl çakışabileceğini göstermesi bakımından dikkat çekti; yönetmenin okumaları, koreografik-işitsel kararlar ve metaforik kostüm-dekor tercihleri oyunun ana ideolojik vurgularını güçlendirdi. İzleyicinin duygusal bağlılığı kırılmadan fikirsel sorgulamaya davet edildiği bu tür prodüksiyonların, akademik tiyatro pratikleri ve bağımsız sahnelere katkısı sürmeye aday görünüyor.
